Przedstawiamy poniżej tabelę wyjaśniającą mazurską ortografię i wymowę. Ponieważ gádka nie posiadała ustandaryzowanej ortografii, musieliśmy ją stworzyć w oparciu o mazurskie piśmiennictwo (Kętrzyński, Kolberg, Małłek, Donder – litery á, é, ä, czi, szi, dżi), mazurską tradycję ludową (ÿ, często spotykane w listach, na nagrobkach etc.), Zapis jest efektem wielogodzinnych analiz nad mową mazurską i stanowią możliwie najprostsze a jednocześnie kompleksowe propozycje, które ujmowałyby wewnętrzną różnorodność wymowy mazurskiej.
Ortografia mazurska | Wymowa | Przykład |
---|---|---|
a | a | pask, Nikołajki |
á | å (pośrednie między a oraz o) - najczęściej Mazury Środkowe, wsch. a, Ostródzkie o | wáju |
ä | ä (pośrednie między a i e) oraz zmiękczające, typowe dla Mazur Środkowych i Wschodnich; występuje po k, g, ch w miejscu dawnego jasnego a | matkä, nogä, chäta |
b | b | bór |
c | c | cółno |
cz, czi przed samogłoską | od ć głównie na południu i południowym-zachodzie , przez głoskę pośrednią między ć a cz, aż po wsch. twarde cz, występuje najczęściej w miejscu polskiego ć | spacz, cziasto |
d | d | dóra |
e | e | psies |
é | pośrednie między e oraz y/i; rzadziej e lub y | mléko |
f | f lub dwuwargowe ɸ | fejfka |
g | g, tendencja do zmiękczonego g', które może przejść do j, ch' lub ź | gesz, gieldi/jieldi/zieldi |
h | h, na początku wyrazu nieraz bywa nieme, wówczas może być zastąpione przez "u" | héwo, hajw (ajw, uajw) |
i | i; po samogłosce l, a także b, f, m, p, w często wymawiane twardo, jako pośrednie między y oraz i - lipa (lÿpa), minuta (mÿnuta), wi (wÿ), silozofijá (silozofÿjá), w opozycji do miękkiego i, które w towarzystwie wymienionych samogłosek daje bzi, (f)si, (m)ni, psi, (w)zi | migi |
j | j; na początku wyrazu może zanikać | jo, (j)ek, (j)esce, (j)anuar |
k | k, tendencja do zmiękczonego k', głównie na wschodzie (gádkia, matkia) | klémpa |
l | l; twarde, z literą i może ulec zmiękczeniu, choć najczęściej proces ten nie następuje, dlatego lipa czytana może być jako lÿpa, list jako lÿst, glina jako glÿna itd. | listkárż |
ł | ł | głupsi |
m | m | moznoszcz |
n | n | nelka |
ń | ń, przez niektórych depalatalizowane do głoski n | prżińdó |
o | o | muchor |
ó | pośrednie między o oraz u, rzadziej zach. u lub wschodnie o | dómb |
ô | labializowane o wymawiane jak uo, głównie Środkowe Mazury oraz Ostródzkie. W innych częściach labializacja czasami opuszczana i wymawiana jak zwykłe o, Występuje przede wszystkim na początku wyrazów (nagłos) | ôcziec |
p | p | prask |
r | r, często gardłowe "niemieckie" | rek |
rż | powszechnie jak rż lub ż, północnomazurskie r | wéngorż |
s | s | saniec |
sz, szi przed samogłoską | głoska pośrednia między ś a sz; ś głównie na połud.-zachodzie, wsch. sz, występuje najczęściej tam gdzie polskie ś lub sch w zapożyczeniach niemieckich | szwam, szipa, sziurek |
ś (si) | najczęściej polskie ś i si, czasami nieco twardsze; występuje po p', b', f', w' | psiwo, Gołdapś |
t | t | tlo |
u | u | muši, muszi |
û | labializowane u wymawiane jako wydłużone uu, głównie w środkowej części Mazur i Ostródzkiem, w pozostałych obszarach często opuszczane do zwykłego u | ûlica |
w | w lub dwuwargowe β (przy wymowie obydwie wargi się dotykają, zamiast dotykania górnych zębów przez dolną wargę) | wáju |
ÿ | pośrednio między y oraz i, rzadziej zwykłe y lub i; litera ÿ występuje tam, gdzie zapis z "i" mógłby zmylić czytającego, to jest po s, c, n, z (a więc sÿ, cÿ, nÿ, zÿ, a nie si, ci, ni, zi) | sÿcz, nÿsti, cÿsti, zÿcz |
z | z | zégáwkä |
żi przed samogłoską, ż przed spółgłoską i na końcu wyrazu | głoska pośrednia między ź a ż; również ź, wsch. ż, występuje najczęściej tam gdzie polskie ź | kiżlák, żiaba |
ź (zi) | najczęściej polskie ź i zi, czasami nieco twardsze; występuje po p', b', f', w' | bzije, gołómbź |
dżi przed samogłoską, dż przed spółgłoską i na końcu wyrazu | głoska pośrednia między dź a dż; również dź, wsch. dż, występuje najczęściej tam gdzie polskie dź | Dżiałdowo |
Ôjce nas, chtórnÿsz jes w niebzie.
Niech szie szwénczi Twoje (m)niano,
Niech prżińdżie Twoje królestwo,
ji bé(n)dżie Twojá wolá,
Jek w niebzie tozez ji na żié(m)ni.
Chléba naségo powsednégo daj náma dżisziáj
Ji ôtpuszcz náma nase zinÿ,
Jek ji mi ôtpuscawa nasém zinowajcám.
Ji nie wódż náju na pokusénie
Lo zbaw náju ôt złégo
Alboziém Twoje je królestwo
Moc ji wchała na zieki zieków
Amén